دوسالانه‌ها جایی برای دیدن یا خریدن؟ یادداشتی بر وجه بازار-محور دوسالانه‌‌ی ونیز

17 اردیبهشت 1403
تصور رایج آن است که آثار هنری به‌نمایش در آمده در دوسالانه‌هایی چون ونیز برای فروش نبوده و ونیز بستری با حمایت دولت برای نمایش هنر معاصر است. اما باید اظهار کرد که این نگاه کاملاً منطبق با آنچه در واقعیت رخ می‌دهد نیست. در بستر دوسالانه‌ها خریدوفروش علنی آثار هنری اگرچه ممنوع است اما بازار هنر راه‌های مختلفی را برای استفاده از این رویدادها پیدا کرده است. در ادامه یادداشتی را بر نوع تعامل وجه فرهنگی و وجه تجاری هنر در دوسالانه‌ها می‌خوانید.

دوسالانه ونیز زمانی‌که در سال 1895 افتتاح شد، درواقع اساساً یک آرت‌فر بود که مشخصاً تلاش داشت تا بازار هنر معاصر را بسط و وسعت بخشد. ونیز تا سال 1973 (یا بر مبنای برخی اظهارات از سال 1942 تا 1968) یک دفتر فروش بسیار پردرآمد داشت که توسط یک دلال ایتالیایی با نام اتوره جیان فراری (Ettore Gian Ferrari) گرداننده می‌شد؛ فراری در پیدا کردن خریدار کمک می‌کرد و 15% از فروش را برای ونیز و 2% را برای خودش در نظر می‌گرفت. با رشد و تقویت زیرساخت‌های تجاری و نهادی دنیای هنر، خریدوفروش آزاد در سطح بی‌ینال ونیز از سال‌های 1973 ممنوع شد. گرچه حتی تا سال 2019 اطلاعات نمایشگاهی هنرمند در کنار آثارش دیده می‌شد تا افراد علاقه‌مند بتوانند باب گفتگو و یا معامله را آغاز کنند.[1]

اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که گرچه هنرمندان از طریق پاویون‌های کشورها در بی‌ینال حضور می‌یابند، اما گالری‌ها و دلالان هنرمند اغلب به‌طور داوطلبانه هزینه غرفه‌ها، حمل‌ونقل و نصب را برعهده می‌گیرند. به‌طور مثال، در سال 2017، گالری هاوسر اند ویرت (Hauser & Wirth)، هزینه نصب آثار فیلیدا بارلو (Phyllida Barlow)، هنرمند بریتانیایی، را برای غرفه بریتانیا بر عهده گرفت. بنابراین، در بین گالری که به دنبال مشروعیت‌بخشی به هنرمند است و دوسالانه‌ای که بودجه‌اش همواره کم است، یک رابطه هم‌زیستی وجود دارد. این نشان‌گر این امر است که دوسالانه که به‌نظر جایی بی‌طرف برای نمایش هنر است، کاملاً به شبکه تجارتی هنر وابسته بوده و مصون از امر تجاری نیست.[2]

یکی از جاهای دیگری که این دو جهان به‌ظاهر متفاوت با هم تلاقی پیدا می‌کنند، در ایجاد ارزش فرهنگی و نمایش استراتژیک آثار پس از نمایش در دوسالانه‌هاست؛ مدیران و کیوریتورهای موزه اغلب به‌عنوان خریداران بالقوه در دوسالانه‌ها ظاهر می‌شوند؛ به‌طور مثال، فرانسوا هانری پینو (François-Henri Pinault)، کارآفرین و بیلیونر فرانسوی، کل چیدمان سیگمار پولکه (Sigmar Polke) را در سال 2007 از غرفه کشور ایتالیا خرید تا آن را در موزه خصوصی خود در ونیز نمایش دهد.[3] مارک کوئتزی (Mark Coetzee)، مدیر موزه‌ی هنر معاصر آفریقا (Zeitz Museum of Contemporary Art Africa)، نیز اظهار می‌دارد که حدود 90% از خرید موزه‌ها به‌واسطه‌ی بازدید از بی‌ینال‌ها انجام می‌شود، چون آرت‌فر‌ها این توانایی را ندارند که آثاری با بارِ فرهنگی بالا و در مقیاس موزه‌ای عرضه کنند.

به عبارت دیگر، کار دوسالانه، ایجاد فرصت برای نمایش آثار بزرگ‌مقیاس و مفهومی است و موزه به ماندگاری و تقدیس اثر کمک می‌کند. بدین جهت، دلال‌ها و گالری‌ها در تلاشند تا آثار عرضه شده در دوسالانه‌ها را به مؤسسات بزرگ و مهم بفروشند تا ارزش تجاری آثار هنری از دید مخاطب عمومی پنهان مانده و ارزش فرهنگی‌شان حفظ گردند.[4] پس تأثیر دوسالانه‌ها در موفقیت نمادین و تجاری یک هنرمند واقعی است؛ به یک معنا، دوسالانه‌هایی مانند ونیز بهترین مکان برای نهادینه کردن و حتی بین‌المللی کردن یک هنرمند هستند.

جالب آنکه، متحد شدن وجه نمادین و تجاری هنر - یعنی هنر هم به مثابه کالایی فرهنگی و هم تجاری - در سطح آرت‌فرها نیز اتفاق می‌افتد. اگرچه آرت‌فرها اساساً نمایشگاه‌هایی تجاری قلمداد می‌گردند، اما این بسترها همچنین با برپایی کارنماهای کیوریت‌شده از والایی هنر محافظت می‌کنند. بخش نامحدود (Unlimited) آرت ‌بازل در همین راستا از سال 2000 راه‌اندازی شد؛ هنرمندانی که در این بخش کیوریت‌شده شرکت می‌یابند، راهشان غالباً به ونیز ختم می‌شود.[5] بنابراین بازیگران بخش تجاری هنر نه‌تنها خود را به لحاظ فرهنگی تثبیت می‌کنند، بلکه با نمایش نوع خاصی از هنر همچنین به سلیقه‌آفرینی پرداخته و ارزش‌های دلخواهشان را گسترش می‌دهند.

این هم‌پوشانی بین آرت‌فرها و دوسالانه‌ها اما ریشه در کجا دارد؟ لورنزو رودولف (Lorenzo Rudolf)، کیوریتور و دلال سوئیسی و مدیر اسبق آرت بازل (1991-2000)، که برای دگرگون‌سازی آرت‌فرها از مکانی تجاری به جایی جریان‌ساز شناخته می‌شود، در گفت‌وگویی اظهار کرد که «رقبای بازل نه سایر آرت‌فرها بلکه دوسالانه‌ها هستند، ما شاهد این پدیده بودیم که دوسالانه به یک رویداد بازار-محور تبدیل شده، به‌طوری‌که در کنار هر اثر، فروشنده اثر ایستاده و آن را به فروش می‌رساند».[6]

در پاسخ به آرت‌فر شدن (fair-isation) بی‌ینال‌ها آرت‌فرها نیز به سمت بی‌ینالی شدن (biennalisation) حرکت کرده‌اند. این رویدادهای کیوریت‌شده به این موضوع اشاره دارند که تمامی ارکان دنیای هنر - از تاریخ‌دانان گرفته تا دلالان و کیوریتورها - با یک هدف فعالیت می کنند: حفظ جنبه فرهنگی و تجاری هنر.‌[7] تابه‌امروز، حفظ این وجه دوجانبه از سوی این رویدادها ادامه داشته و همان‌طور که اشاره شد، بازیگران هر دو حوزه فرهنگی و تجاری دائماً با یکدیگر در تعامل هستند و حتی گاه نقش آن دیگری را بر عهده می‌گیرند.


[4] Ibid (No. 2)

[5] در این راستا می‌توان به مایکل سوبوتزکی، فیلمساز تجربی، و آلیشا کواد، هنرمند لهستانی، اشاره کرد.

[7] Ibid (No. 2)

نویسنده (ها)

سوانا بغوزیان
مقالات مرتبط

مهمترین و مشهورترین آرتفرها و آرت اکسپوهای دنیا
ما در اینجا گلچینی از بهترین نمایشگاه‌های هنری، آرت فرها، آرت اکسپوهای موجود در سرتاسر جهان را که ارزش دیدن و سفر کردن داشته باشند را برای کلکسیونرهای حرفه‌ای و هنرمندان مصمم و حتی افراد معمولی اما کنجکاو را انتخاب کرده‌ایم، تا بهتر بتوانند برای شرکت در آن یا بازدید از آن تصمیم بگیرند.
24 دی 1398

نقش آرت‌فر در بازار هنر
در چند دهه‌ی اخیر تعداد آرت‌فرها رشد بی‌سابقه‌ای داشته است؛ این رشد ریشه در اثرگذاری آرت‌فرها بر مارکت هنر دارد. آرت‌فرها از طرق مختلفی بر بازار هنر و به طور گسترده‌تر، بر اقتصاد هنر تاثیر می‌گذارند. آزاده باقری در این یادداشت برخی از عوامل اثرگذاری آرت‌فرها بر مارکت هنر را بررسی کرده و در آن به قیاس نقش گالری و نقش آرت‌فر در این بازار نیز اشاره کرده است.
26 بهمن 1401

اهمیت و جایگاه آرت‌فرها در دنیای هنر
در 17 تیرماه 1402، دومین نشست نگارخانه‌دارن با عنوان نگارخانه‌داری، ساختار بازار هنر و چالش‌ها در خانه کارمان برگزار شد. در این نشست، مریم مجد و شاهد صفاری، صنم حقیقی، سجاد باغبان ماهر و محمدرضا مریدی سخنرانی کردند. در ادامه صحبت‌های شاهد صفاری و مریم مجد را درباره اهمیت و جایگاه آرت‌فرها در دنیای هنر می‌خوانید. همچنین فایل صوتی این سخنرانی در قسمت زیر قرار گرفته است.
19 مهر 1402
درج دیدگاه

* نشان دهنده فیلد الزامی