نقاشی ایرانی سیر تطوری پر ماجرایی دارد، تحقیقات تاریخی نشان دهنده‌ی مآخذ متعددی برای این ژانر تصویری‌ست ولی بیشتر منابع سنت نگارگری چین و هند و رسوخ سنت راه ابریشم را بیش از انگاره های دیگر محتمل می‌دانند. نقاشی ایران از هر کجا که آغاز شد و در هرکجا که به پایان رسید منبع لایزالی از الهامات هنری و بصری را برای انسان ایران مدرن به میراث گذشت که در هربار نگریستن در آن لمعاتی از ایرانیت و عرفان و معرفت این اقلیم را آشکار می‌کند.به جرات می‌شود ادعا کرد نگارگری و کالیگرافی و شعرعمده بار فرهنگی هویت ایرانی را تا به امروز به دوش کشیده‌اند؛ بی‌سبب نیست که بیشترین کوشش یکصد سال اخیر در حوزه نقاشی، گرافیک و مجسمه‌سازی حول محور کنجکاوی درباره‌ی این سه عرصه شکل گرفته است. نمایش حاضر با عنوان جستار-جست و جو بیش از نیم قرن پرسش از نگارگری ایرانی و تلاش برای روزآمدی آن را رو در روی شما قرار داده است.

 هرچند دست آخر پاسخ به این سوال که آیا امتزاج جهان های غیر همزمان باهم ممکن است یا تنها به تصویر کردن تحسر تاریخی منتهی خواهد شد را به شما محول کرده‌ایم. آنچه در این خصوص باقی‌ست این پرسش بنیادی خواهد بود که آیا دیدگاه و عقلانیت ایرانی که موجبات زایش هزار سال نقاشی ملی بوده است کماکان وجود دارد یا آنکه پس از قاجار از بیخ و بن مضمحل شده است. در هر حال نمایش حاضر با هر تعبيری كوشش قومی صادقانه‌ای برای رجعت به یک گذشته است؛ گذشته‌ای که ممکن ست امکان احيا آن مقدور و مقدر نباشد ولی تردیدی نیست که اهتمام در احيا آن به نتایجی منجر شده که هنر قرن بیستم ما را ساخته، دورانی که در گستره ستبر تصویر ایرانی بخش غیر قابل انکاری از یک تن واحد محسوب می‌شود و شناختن آن یک ضرورت تاریخی- فرهنگی خواهد بود.

هنگامه معمری

بخش بزرگی از تلاش فکری هنرمندان مدرن و معاصر ایران در جهت ارتباط و ایجاد پیوند با پیشینه نقاشی‌شان بوده است. بحث طولانی و فرسایشی سنت و مدرنیته در دهه ی 60 و 70 به آزمایشهای تصویری گونه گونی انجامید که شاید سر آخر نتیجه مورد نظر را ببار نیاورد و نهایتا با هر چه کوچکتر شدن دهکدهای جهانی و مواجهه با تجربیات دیگر سرزمینهای منطقه اصولا درب‌های دیگر گشوده شد. سابقه غنی تصویری ایران که با وجود ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها برای بیش از هزار سال به حیات پر معنای خود ادامه داده و بر آن افزوده بود، گنجینه‌ای نبود که بتوان از آن چشم پوشید. مسیرهای سنگلاخی که نقاشی ایرانی را از نهی مطلق تا اعتبار احترام رسانده بود. خوشبختانه در دوران معاصر این ارزش‌ها بار دیگر سنگ بنای حرکت هنرمندان نوگرا گردید و بر اساس توافقی جمعی نزد همه اندیشمندان و هنرمندان، داشتن ویژگی بومی، همسنگ نگاه جهانی ضروری شناخته شد. اینک كمتر هنرمند صاحب فکر، حاضر است ریشه‌های فرهنگی ملت و منطقه خود را نادیده بگیرد و از سرچمشه‌ی پر الهام آن صرف نظر کند. از سوی دیگر، تجربه نشان داد که تنها یک راه برای پیوند با گذشته وجود ندارد. بلکه چه بسا به تعداد هنرمندان مسیرهای گونه گونی قابل راهیابی به سنت‌های نقاشی و فرهنگ تصویری پربارمان موجود است. هنوز ما قادر به تدوین تاریخ مدرن و معاصر ایران از این زاویه نشده‌ایم. هر چند مجموعه‌هایی گردآوری شده و هر از گاه جنبه ای از آن مورد بررسی قرار گرفته. بی تردید این نمایشگاه نیز قادر به اظهار چنین ادعایی نیست. آثار پیش رو تنها نمونه‌هایی از تجربه‌ی هنرمندان نسل‌های مختلف است که هر کدام به شیوه‌ای سعی در درک و بکارگیری پتانسیل‌های نقاشی ایرانی داشته‌اند.

رزیتا شرف جهان