کتیبهای تودرتو و رازآمیز در فضایی خالی و بیکران چون پژواکی از سخنی رازناک طنین انداخته و گویی تا بیکران گسترده است. حروف و واژگانی نامعلوم، با استحکام و عظمتِ خاص خط کوفی بنایی در هم بافته و آنگاه موج برداشته، به تپش درآمده و حجمی معمارگون را پدید آوردهاند.
بنیاد خلق اثر حاضر استاد افجهای بر خط پیچیده کوفی بنایی استوار است. خط دیرینه کوفی بنا به سنت برای درج احکام قدسی و نگارش متون مقدس قرآن به کار میرفت. این خط کهن از همان بدو پیدایش قید خوانایی را از میان برداشت و ابهام و رازآمیزی را به آن هدیه کرد. به بیان آن ماری شیمل، خط کوفی بناییِ بسیار پیچیدهای که با آجرچینی و کاشیکاری خلق میشد، چنان در پنهانترین زوایای مساجد در هم بافته بود که به چشم بینندگان همچون سِحر و وِرد میآمد. آنچه در اینجا اثر افجهای را از کیفیتی سِحرآمیز و طلسموار آکنده است همین رازآلودگی خط است.
ابهام، که از صفات هنر اسلامی است، در اینجا در تلاش برای خواندن و رمزگشایی خط خود را نشان میدهد. شکوه کتیبه مواج و افسونگر هر بینندهای را به کنجکاوی در معنای آن برمیانگیزد. از خلال ترکیببندی نیرومند و پویای حروف، با تلاشی بیش و کم، به جای عبارات قرآنی، آهسته آهسته شعری از حافظ رخ مینماید. حروفی که گویی در خلاء به ضربان درآمده و نوعی زایش و آغاز را رقم میزنند، نخستین ابیات دیوان حافظاند که جزء جداییناپذیر هر خانه ایرانی است و سرآغازش، آشنای هر فارسی زبان:
الا یا ایها الساقی ادرکاساً و ناولها که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکلها
بهبوی نافهای کآخر صبا زآن طرّه بگشاید ز تاب جعد مشکینش چه خون افتاد در دلها
این بدعتگذاری، در تاروپود پیچاپیچ و لابیرنتمانند خطوط و زیباشناسی ترکیببندی فخیم اثر چون رازی پنهان میماند. خط در اینجا دیگر تابع معنای نوشته نیست، بلکه از چرخش و ضرباهنگ گرهها پیروی میکند. در پهنه بوم، هنرمند با برشهای بهجا و استقرار وزین کتیبه در افق اثر رابطه دراماتیک و پویایی بین فضای مثبت و منفی برقرار کرده است. بازنمایی اجزای معمارانه، همچون مناره از ویژگیهای هنر افجهای است. در اینجا، ابعاد بزرگ اثر حس یادمانی را تشدید میکند و بر پیوند با معماری تأکید میگذارد. در عین حال، القای حجم و ژرفانماییِ چشمگیر و سنجیده اثر، به زیبایی نقاشیخط را با مجسمهسازی پیوند میزند.
زیباییشناسی آثاری از این دست، بر سنتی دیرپا و پالوده استوار است که بهرهگیری از فنون نوین و ذهنیت معاصر آن را با روح زمانه پیوند داده است. آنچه خصلت پایدار و ماندگار اثر حاضر را رقم میزند، ترکیبی است از کیفیت چشمگیر دیداری، ابهام و چالش معنایی، تلفیق فضاهای متفاوت بصری و اجرای استادانه تصویری.
قابل ذکر است که اثری از نصرالله افجهای در حراج کریستیز دوبی، در آوریل ۲۰۱۱ به رقم فروش ۲۱۸/۵۰۰ دلار دست یافت.