ربکا فاین، مدیر عامل شرکت آتنا که یکی از بزرگ‌ترین وام‌دهندگان هنری است (Athena Art Finance) و مدیرعامل سرمایه‌گذاری‌های هنر در ییلداستریت (Yieldstreet) در مطلبی که خرداد ماه امسال در «آبزرور» نوشته، از افزایش وام‌هایی با وثیقه آثار هنری گفته است. البته این نوع وام‌ها در اصطلاح «پرتفوی وام هنری» (art loan portfolio) نیز توصیف می‌شوند. در واقع پرتفوی وام هنری به مجموعه‌ای از وام‌هایی اطلاق می‌شود که با آثار هنری به عنوان وثیقه تأمین شده‌اند.

او برای صحت ادعایش به خانه حراج ساتبیز اشاره می‌کند که اخیراً اعلام کرده پرتفوی وام هنری‌اش طی دو سال گذشته بیش از ۱۰۰ درصد رشد داشته و به بالاترین میزان خود رسیده است. ماجرا از این قرار است که در ماه آوریل امسال، ساتبیز اعلام کرد وام‌های مبتنی بر وثیقه آثار هنری را تا مبلغ ۷۰۰ میلیون دلار افزایش خواهد داد. 

گفته می‌شود سرمایه‌گذاران نهادی (شرکت‌ها یا سازمان‌هایی که به نمایندگی از دیگران سرمایه‌گذاری می‌کنند از جمله صندوق‌های بازنشستگی، بانک‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، شرکت‌های بیمه و…) با سرعت وارد این عرصه شده‌اند، به سمت اوراق قرضه با پشتوانه هنر ساتبیز هجوم آورده‌اند و به خانه حراج کمک کرده‌اند تا پیشنهاد خود را از ۵۰۰ میلیون دلار به ۷۰۰ میلیون دلار افزایش دهد.

به گفته فاین، تأمین مالی با اتکا بر وثیقه آثار هنری از سوی ساتبیز، نقطه عطفی در مالی‌سازی هنر به شمار می‌آید و آنچه تا پیش از این به عنوان دارایی کم‌نقدینگی و بدون درآمد شناخته می‌شد، به یک محصول مالی نهادی تبدیل شده و نشان‌دهنده تقاضای زیاد برای تأمین مالی هنری است.

او با بیان اینکه اشتیاق مدیران صندوق‌های بازنشستگی، بنیادها و دفاتر خانوادگی برای گنجاندن هنر در پرتفوی‌ها یا سبد سرمایه‌گذاری، باعث شد ساتبیز حجم پیشنهاد خود را از ۵۰۰ میلیون دلار به ۷۰۰ میلیون دلار افزایش دهد، چنین نتیجه می‌گیرد: «در سال‌های آینده، با استفاده فزاینده از اهرم‌های مالی توسط مجموعه‌داران فوق‌ثروتمند برای گسترش مجموعه‌های خود و تجدید سرمایه‌گذاری در هنر، انتظار می‌رود که پیشنهادهای سرمایه‌گذاری برای گرفتن وام‌های هنری به طور گسترده‌ای افزایش پیدا کند تا به تقاضای سیری‌ناپذیر سرمایه‌گذاران باهوش پاسخ داده شود».

بازنگری در گزینه‌ها

بلومبرگ کانادا (.bnnbloomberg) که همچون بلومبرگ معروف، در زمینه مالی و اقتصادی اطلاع‌رسانی می‌کند، از دیگر رسانه‌هایی است که در اواخر مرداد ماه سال جاری در اینباره نوشت. این رسانه، رونق وام‌هایی با وثیقه آثار هنری را با چنین مثالی بیان کرده است: «مشتری ثروتمندی در بانک آمریکا مجموعه هنری ارزشمند خود را به عنوان وثیقه قرار داد تا بتواند برای خرید یک باشگاه ورزشی وام بگیرد یا فرد دیگری مجموعه‌ای از مناظر آمریکایی قرن نوزدهم را وثیقه قرار داد تا هزینه بازسازی ملکش تامین شود. این‌ها نمونه‌هایی از دنیای در حال رشد وام‌دهی با پشتوانه هنری هستند».

آمار دیلویت (Deloitte) نیز حاکی از رونق این وام‌هاست: تخمین زده می‌شود که ارزش وام از طریق وثیقه‌های هنری ممکن است در سال ۲۰۲۴ از ۳۶ میلیارد دلار فراتر رود. این مقدار در سال گذشته بین ۲۹ تا ۳۴ میلیارد دلار بوده است.

از سوی دیگر طبق گزارش بلومبرگ کانادا، فصل بزرگ حراج‌های نیویورک در ماه می حدود ۲۳ درصد کاهش داشته است و ثروتمندترین افراد جهان ترجیح داده‌اند، منتظر بمانند و خرید نکنند.

با این حال بنظر می‌رسد وام‌های مبتنی بر وثیقه آثار هنری برای رسیدن به نقدینگی، گزینه مناسبی در این فضای اقتصادی باشند. آدریانو پیچیناتی دی تورچلو (Adriano Picinati di Torcello)، هماهنگ‌کننده امور مالی دلویت در این باره می‌گوید: «اگر شما صاحب یک مجموعه هنری هستید و اکنون به نقدینگی نیاز دارید،  بهتر است به جای فروش آثار خود، وام بگیرید و منتظر شرایط بهتر بازار بمانید».

یکی از کاربردهای این نوع وام‌ها را می‌توان از روایت یکی از مشتریان بانک سیتی‌ دریافت. او چندین اثر از پابلو پیکاسو و کلود مونه خود را برای وثیقه به منظور پرداخت مالیات‌های مرتبط با ارث استفاده کرد یا بانک آمریکا یک وام ۱۰ میلیون دلاری به یکی از مشتریانش که نگران نوسانات بازار بود، داد. این وام در مقابل مجموعه‌ آثار هنری پس از جنگ و هنر معاصر این مشتری بود.

وام‌دهی با پشتوانه هنر مزایای دیگری هم برای صاحبان ثروتمندی دارد که در حال ارزیابی سرمایه‌گذاری‌هایشان هستند، به خصوص در شرایطی که بازارهای مالی بزرگ با نوسان مواجهند. ضمن اینکه هنر به نوسان‌های روزانه بازار وابسته نیست و سالانه ارزش‌گذاری می‌شود مثال کتی لینگل، رئیس بخش وام‌های خصوصی در بانک جی. پی. مورگان چیس (J.P. MORGAN CHASE) نمونه خوبی در این زمینه است:«ما هر روز از شما نمی‌پرسیم که اثر اندی وارهول شما چقدر ارزش دارد؟».

این مزایا باعث شده وام با وثیقه آثار هنری رونق پیدا کند. به گفته درو واتسون (Drew Watson)، رئیس بخش خدمات هنری در بانک آمریکا، این وام‌ها بیش از ۱۴ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته‌اند.

طبق گفته واتسون حتی در شرایطی که نرخ بهره بالاست، افراد همچنان از فرصت‌های پیش آمده استفاده می‌کنند و ترجیح می‌دهند با گرفتن وام از طریق پشتوانه هنری، نیازهای مالی خود را برطرف کنند.

فوتینی ایکسیداس (Fotini Xydas)، رئیس امور مالی هنر در بانک سیتی پرایوت (Citi Private Bank) نیز سهم‌شان از بازار وام‌دهی با پشتوانه آثار هنری را بین ۱۰ تا ۱۵ درصد تخمین می‌زند و می‌گوید که یک پایگاه ثابت از چنین مشتریانی دارند زیرا نرخ وام‌های هنری همچنان در مقایسه با سایر وام‌ها مناسب است. 

البته دادن وام صرفا از سوی بانک‌ها صورت نمی‌گیرد. فیلیپ هافمن (Philip Hoffman)، بنیان‌گذار گروه هنرهای زیبا که یک شرکت مشاوره و مالی هنری است و با بانک‌ها رقابت می‌کند، درباره تجربه خود در زمینه دادن وام از طریق وثیقه آثار هنری می‌گوید: «با توجه به مسائل مرتبط با درخواست‌های حاشیه‌ای مانند مرگ، طلاق و ورشکستگی، تقاضا برای وام‌دهی به صورت بی‌پایان وجود دارد».

شاید این نکته هم برایتان جالب باشد که تب دادن وام با وثیقه آثار هنری به خیابان معروف وال‌استریت در نیویورک هم رسیده است. گویا بزرگ‌ترین نهادها، موسسات مالی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری تلاش‌ خود را برای حضور بیشتر در این عرصه آغاز کرده‌‌ و برای بازاریابی این خدمات، نیروهایشان را افزایش داده‌اند. 

کیفیت موزه‌ای

بلومبرگ کانادا جزئیاتی از چگونگی دادن این وام‌ها نیز ارائه کرده است: برای واجد شرایط شدن در بانک‌های آمریکا و سیتی‌، معمولاً ارزش یک مجموعه باید حداقل ۱۰ میلیون دلار باشد تا وامی به ارزش ۵ میلیون دلار یا بیشتر را تأمین کند. مدت وام‌ها معمولاً بین یک تا سه سال است و امکان تمدید نیز وجود دارد. نکته جالب این است که مشتریان می‌توانند آثار خود را در خانه‌هایشان نگهداری کنند، به شرطی که داخل ایالات متحده باشند.

کیتی لینگل (Katy Lingle)، رئیس بخش وام‌دهی جی. پی. مورگان درباره جزئیات بیشتر این نوع وام‌ها می‌گوید: «بانک به دنبال تنوع در آثار هنری است و باید اطمینان حاصل ‌کند که آثار از کیفیت موزه‌ای برخوردار هستند. یک تحلیل مالی هم روی وام‌گیرندگان انجام می‌دهد تا اطمینان پیدا کند که آن‌ها قادر به پرداخت بدهی هستند».

بی‌اعتنا به تورم

یکی دیگر از گزارش‌های معتبری که به وضعیت بازار و دادن وام‌هایی با وثیقه هنری پرداخته، آرت بازل است. سایت آرت بازل در گزارش خود که مرداد ماه امسال منتشر شده، به افت بازار هنر اشاره کرده است.

طبق این گزارش، در بهار امسال حراج‌های بزرگ آثار هنری پس از جنگ جهانی دوم و معاصر در نیویورک که از سوی کریستیز، ساتبیز و فیلیپس برپا شده‌اند، مجموعاً ۹۳۷.۳ میلیون دلار به دست آوردند و این رقم ۲۲ درصد کمتر از سال ۲۰۲۳ و ۵۵ درصد کمتر از سال ۲۰۲۲ بوده است. با همه این‌ها حتی اگر بازار هنر در حال رکود باشد، وام‌‌هایی با وثیقه آثار هنری در حال رونق هستند.

این گزارش با بیان اینکه درک رابطه میان وام‌هایی با وثیقه آثار هنری و شرایط بازارهای بزرگ هنوز نسبتاً جدید است، از تجربه فریا استوارت (Freya Stewart)، رئیس بخش مالی هنر در گروه هنرهای زیبا مثالی می‌زند: «ما به هر هنرمند و اثر هنری به‌طور جداگانه نگاه می‌کنیم. بله، حجم معاملات در بازار حراج کاهش یافته است، اما به این معنا نیست که قیمت‌ها برای بسیاری از هنرمندان حفظ نشده است».

از سوی دیگر اسکات میلیسن (Scott Milleisen)، رئیس جهانی بخش وام‌دهی ساتبیز که وام‌هایی بین ۵ تا ۲۵۰ میلیون دلار ارائه می‌دهد، تورم و افزایش نرخ بهره را مسئله اصلی این روزها می‌داند.

ربکا فاین که در ابتدای مطلب به او اشاره کردیم، با آرت بازل هم گفت‌وگویی داشته و درباره رابطه این وام‌ها در مقابل تورم اظهار کرده است: «بازار هنر همبستگی پایینی با سایر طبقات دارایی نشان داده است. بازار هنر تمایل دارد در مواقع بحران‌های اقتصادی پایدار بماند و به عنوان یک محافظ بالقوه در برابر تورم عمل کند».

فاین درباره نحوه پرداخت وام‌ با پشتوانه آثار هنری نیز توضیح داده است: «وام‌دهندگان تخصصی هنر  مانند آتنا، بیشتر به روند بازار نگاه می‌کنند. برخلاف بانک‌ها که در برابر ترازنامه مشتریان وام می‌دهند یا خانه‌های حراج که از سود معاملات هنری بهره می‌برند. وام‌دهندگان تخصصی هنر خطرهایی را می‌پذیرند که مستقیماً به خود آثار هنری مرتبط است، بنابراین ما هر اثر را بر اساس ویژگی‌های بسیار خاص آن ارزیابی می‌کنیم».

آزاد کردن نقدینگی

ممکن است گرفتن وام صرفا برای نیاز مالی نباشد و افراد یا نهادها برای بهره بردن از فرصت‌های بهتر اقدام به گرفتن وام کنند همچنانکه رئیس جهانی بخش وام‌دهی ساتبیز صریح می‌گوید: «افراد معمولاً برای انعطاف‌پذیری مالی وام می‌گیرند، نه لزوماً به دلیل نیاز. بسیاری از مشتریان مهم ما روی دارایی‌های بلندمدت که به مرور زمان افزایش می‌یابند، سرمایه‌گذاری کرده‌اند و به دنبال آزادسازی نقدینگی برای سرمایه‌گذاری‌های فرصت‌طلبانه و کسب درآمد بیشتر هستند». 

رئیس بخش مالی هنر در گروه هنرهای زیبا نیز در تایید این حرف عنوان می‌کند: «مجموعه‌داران و متقاضیان وام‌های ما معمولاً کارآفرینان موفق از زمینه‌های مختلف هستند و بیشتر به‌عنوان روشی برای بهینه‌سازی دارایی‌هایشان به وام نگاه می‌کنند».

برخورد راحت‌تر نسل جدید نسبت به وام

موضوع افزایش وام با وثیقه هنری را می‌توان از زاویه تغییرات نسلی هم بررسی کرد. سایوری گانپولا (Sayuri Ganepola)، مدیرعامل جهانی مالی هنر کریستیز به آرت بازل می‌گوید: «ما با گروهی جوان‌تر و متنوع‌تر از مشتریان روبروییم که بسیاری از آن‌ها با گرفتن وام برای توسعه مجموعه هنری یا سرمایه‌گذاری‌هایشان اقدام می‌کنند و از آن به عنوان بخشی از استراتژی‌شان به منظور رشد مجموعه یا سرمایه‌گذاری‌ استفاده می‌کنند».

به گفته او نسل جدید با گرفتن وام مشکلی ندارد و با این مسئله به راحتی برخورد می‌کند. برخلاف باورهای قدیمی که بدهی را کاری غیرمحتاطانه یا نامطلوب می‌دانست.

همانطور که اشاره شد، باور قدیمی درباره گرفتن وام باعث شده است، صحبت علنی و آشکاری درباره این موضوع‌ کمتر وجود داشته باشد و محرمانگی در این زمینه حفظ شود.

فراگیری در مناطقی با چارچوب‌های نظارتی قوی

از دیگر عواملی که بر وام‌هایی با وثیقه‌های هنری تاثیرگذار می‌گذار، اعتمادسازی است.  به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر، وام‌ها در مناطقی که چارچوب‌های نظارتی قوی‌تری داشته‌اند، بیشتر گسترش داشته‌اند. به عنوان نمونه این نوع وام‌ها در آمریکا رشد چشمگیرتری داشته است چون دارای قانون تجاری یکنواخت است که مطالبات یا حقوق مربوط به یک دارایی را ثبت می‌کند. (UCC مجموعه‌ای جامع از قوانین در زمینه کنترل جنبه‌های مختلف معاملات تجاری و شیوه‌های تجاری در ایالت متحده).

همچنین گسترش پلتفرم‌های آنلاین و راه‌حل‌های بلاکچین برای ردیابی، ثبت و حسابرسی تراکنش‌ها، شفافیت بیشتری را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کرده است. با همه این‌ها همچنان سرمایه‌گذاری در هنر موضوعی است که با احتیاط درباره آن صحبت می‌شود. 

 تانیا بکستر (Tanya Baxter)، مشاور هنری در لندن از جمله کسانی است که نسبت به سرمایه‌گذاری در هنر با احتیاط صحبت می‌کند: «مجموعه‌داران بزرگ از این موضوع کاملاً آگاه هستند اما مجموعه‌داران جدید باید تحت راهنمایی کارشناسان قرار گیرند تا درباره هنر به طور جامع آموزش ببینند. لذت بردن از سرمایه‌گذاری‌های دیگر به این شکل ممکن نیست، اما در این راه اشتباهات زیادی هم ممکن است، رخ دهد».

در خاتمه می‌توان گفت که ارایه وام‌هایی که بر پایه وثیقه آثار هنری باشند، اگرچه پیش از این هم وجود داشته است اما شرایط اقتصادی و اجتماعی دنیای کنونی باعث شده است سرمایه‌داران و نسل جوان‌ از آن به عنوان راهکاری برای ورود به سرمایه‌گذاری‌های جدید استفاده کنند، بدون اینکه مجبور باشند مال یا اثری را بفروشند یا نیاز صرف مالی داشته باشند. ارزش خود آثار هنری نیز به عنوان پشتوانه یا وثیقه، بیش از بیش مورد اهمیت قرار می‌گیرد.