نیم‌نگاهی به حراج‌های هنر مدرن و معاصر خاورمیانه در سالی که گذشت

سالانه در نیمه اول و دوم سال خورشیدی، حراج‌هایی تحت عنوان هنر مدرن و معاصر خاورمیانه توسط دپارتمان‌های خاص خود برگزار می‌شوند، سنتی که توسط حراج‌خانه‌ها‌ی مطرح بین‌المللی مثل ساتبیز، کریستیز و بونامز آغاز شده است.

 کریستیز به رسم چند سال اخیر، یک حراج آنلاین در دبی و حراج(های) دیگر را در لندن برپا می‌کند. سال گذشته، یعنی 1403، کریستیز سه حراج (دو آنلاین و یک حضوری) برای هنر خاورمیانه برگزار کرد. حراج‌های لندن از مجموعه دالول بود که هم به صورت حضوری و هم آنلاین ترتیب یافت و ارزشی معادل با 7/6 میلیون دلار را حاصل کرد.

در 1403، ساتبیز نیز به‌مانند همتای خود سه مزایده‌ مخصوص به هنر خاورمیانه برگزار کرد؛ هر سه به صورت حضوری و در لندن. همچنین، این حراج‌خانه، در همین سال حضور فیزیکی خود به عربستان سعودی را گستراند و مزایده‌ای به نام أصول در شهر تاریخی درعیه ترتیب داد؛ در این حراج از کالاهای لوکس و ورزشی گرفته تا جواهرات و آثار نقاشی و حجم ارائه شد و 30 اثر نیز از هنرمندان خاورمیانه در آن قرار گرفت. از دیگر فعالیت‌های ساتبیز در زمینه ارتقاء هنر خاورمیانه نمایشگاه فروشی «خمسین: 50 سال از هنر تجسمی سعودی» (1403) در لندن بود.

پرکارترین حراج‌خانه‌ی سال 1403 در زمینه برگزاری مزایده‌هایی از هنر خاورمیانه را می‌توان بونامز قلمداد کرد. براساس پایگاه داده‌ای آرتچارت، بونامز در سال 1403 چهار حراج در سه دسته‌بندی برای هنر خاورمیانه ترتیب داد: 2 حراج با عنوان «هنر مدرن و معاصر خاورمیانه» (حضوری، لندن) که یکی شامل مجموعه‌ی عبدالمجید بریش می‌شد؛ حراج «هنر مدرن و معاصر خاورمیانه‌ای و آفریقایی» (حضوری، پاریس)، و حراج‎ «هنر مدرن و معاصر خاورمیانه‌ای و آسیای جنوبی» (آنلاین، لندن).

تلاش‌های این سه حراج‌خانه در زمینه‌ی ارتقاء و فروش هنر خاورمیانه در سال 1403، ارزش کلی 23 میلیون دلار را بدست آورد که بیشترین سهم را کریستیز با حدود 10 میلیون دلار داشت. بونامز نیز با حدود 7 میلیون دلار در رتبه بعدی قرار می‌گیرد. بعلاوه، فروش حراج‌های بخش خاورمیانه ساتبیز در سال 1403 در مجموع چیزی حدود 6/1 میلیون دلار محاسبه می‌شود.

فروش بیش از 7 میلیون دلار؛ در حراج‌های هنر مدرن و معاصر خاورمیانه بهار 1404

در بهار 1404، طبق برنامه‌ی سالانه‌ی سه حراج‌خانه‌ی کریستیز، ساتبیز و بونامز، نخستین دوره از حراج‌های هنر خاورمیانه برپا شد.

حراج‌های نیمه اول 1404، با حضور 141 هنرمند فروش 186 اثر از 250 اثر، روی هم رفته نزدیک به 7/4 میلیون دلار را بدست آورد که سهم هر یک از خانه‌های حراج در ارزش کلی به ترتیب زیر است:

• 2/75 میلیون دلار بونامز
• 2/5 میلیون دلار کریستیز
• 2/1 میلیون دلار ساتبیز

در حراج‌های خاورمیانه بهار 1404 این سه حراج‌خانه سهم حضور هنرمندان مصر از همه بیشتر و سهم در فروش هنرمندان لبنانی از سایر هنرمندان بالاتر بوده است. نکته قابل‌توجه آن است که میانگین ارزش آثار فروخته‌شده از هنرمندان ترک بیش از سایرین محاسبه می‌شود.

پرفروش‌ترین هنرمندان در بخش هنر مدرن و معاصر خاورمیانه؛ کریستیز، ساتبیز و بونامز، بهار 1404

2/7 میلیون دلار از فروش حدوداً 7/4 میلیون دلاری (معادل 36/5%) سه حراج‌خانه‌ی کریستیز، ساتبیز و بونامز در بخش هنر مدرن و معاصر خاورمیانه از فروش آثار ده هنرمند حاصل شده است.

جاذبیه سری هنرمند مصری با فروش 4 اثر و مجموع ارزش کلی 419 هزار دلار پرفروش‌ترین هنرمند در حراج‌های بهار امسال در بخش هنر خاورمیانه معرفی می‌شود. فخرالنساء زید (ترک)، پاول گیراگوسیان (لبنانی)، بهمن محصص (ایرانی) و شاکر حسن آل سعید (عراقی) از سایر هنرمندان پرفروش منطقه در این حراج‌ها بوده‌اند.

3  اثر گران فروخته‌شده در حراج‌های هنر مدرن و معاصر خاورمیانه در بهار 1404

زنی با پارچ‌های آبی (1330)، 290/7 هزار دلار، جاذبیه سری
رنگ روغن روی مقوا، حراج هنر مدرن و معاصر خاورمیانه بونامز

بدون عنوان (جغد) (1366)، 203/2 هزار دلار، بهمن محصص
رنگ روغن روی بوم، حراج هنر مدرن و معاصر خاورمیانه ساتبیز
ترکیب‌بندی (1338، از مجموعه لندن) 203/2 هزار دلار، فخرالنساء زید
رنگ روغن روی بوم، حراج هنر مدرن و معاصر خاورمیانه ساتبیز

نخستین حراج 1404 تهران؛ با فروش بیش از 2 میلیون دلار

در کنار حراج‌خانه‌های فوق، حراج تهران به عنوان تنها حراج بومی در ایران نیز بیست‌وسومین دوره خود را در 1 خرداد 1404 برپا کرد. این مزایده، ویژه هنر مدرن و معاصر ایران بود و 100 اثر از 97 هنرمند را زیر چکش برد. 97% از آثار ارائه‌شده در این مزایده به فروش رسید و رقمی معادل 2/2 میلیون دلار را بدست آورد.

گران‌ترین آثار این حراج متعلق به حسین زنده‌رودی، مسعود عربشاهی و سهند حسامیان بود. اثر اندام (1350) حسین زنده‌رودی که پیش‌تر در حراج‌های کریستیز و تهران عرضه و به فروش رفته بود به قیمت 178/8 هزار دلار؛ نقاشی بدون عنوان (1381) مسعود عربشاهی با رقم 146 هزار دلار؛ و حجم «سمت پنهان» از حسامیان با قیمت 126/5 هزار دلار فروخته شدند.

هشتمین دوره از حراج‌های هنر مدرن و معاصر تهران در قیاس با دوره‌های پیشین

حراج تهران فعالیت خود را در سال 1391 و با مزایده‌ای تحت عنوان هنر مدرن و معاصر ایران آغاز کرد. در اولین مزایده 73 اثر هنری به فروش رفت و رقمی معادل با 935 هزار دلار حاصل شد. دومین مزایده حراج تهران نیز به هنر مدرن و معاصر ایران اختصاص داشت؛ این حراج 83 اثر هنری را به فروش رساند و نسبت به اولین دوره فروش دلاری 2 برابری را ثبت کرد. سومین و چهارمین دوره نیز، یعنی تا سال 1394، روال حراج‌ها بدین صورت ادامه پیدا کرد و فروش‌های بیشتر و بیشتر ثبت شد. 

علیرغم رشد در ارزش فروش و ثبت 6/1 میلیون دلار در حراج چهارم، حراج تهران برپایی مزایده‌ها‌ از هنر مدرن و معاصر را تا پنج سال متوقف کرد و 26 دی 1399 -زمانی‌که زمزمه‌هایی حول کووید-19 در حال شکل‌گیری بود- سیزدهمین دوره را به هنر مدرن و معاصر اختصاص داد. فروش سیزدهمین دوره و حتی هفدهمین دوره که یکی در آغاز و دیگری در زمان فروکشی دوران همه‌گیری کرونا ترتیب یافت به بیش از 4 میلیون دلار رسید. به نظر می‌رسید که همه‌گیری و اختلال در برپایی رویدادهای حضوری تأثیری برعملکرد حراج دراین بخش بخصوص نداشته است. گرچه، از آن زمان بدین سو، ارزش کلی فروش دلاری حراج‌های هنر مدرن و معاصر تهران با کاهش روبه‌رو شده و در دوره اخیر (بیست‌و‌سوم) به نصف این میزان رسیده که می‌تواند به افت شدید قیمت ریال مرتبط باشد.