هنر ایران در حراج‌های هفته هنر اسلامی لندن، در یک نگاه

16 اردیبهشت 1402
هفته هنر اسلامی لندن، رویدادی است که بسته به هر خانه‌ی حراج دو تا سه بار در سال برگزار می‌گردد؛ بهار و پاییز هر سال، خانه‌ی حراج ساتبیز، کریستیز، بونامز، چیسویک و رُزبریز حراج‌های هنر اسلامی خود را تحت عناوین مختلف توسط دپارتمان‌های «هنر اسلامی و هندی» ترتیب می‌دهند. این حراج‌ها آثاری از هنر جهان اسلام را از سده‌ی 7 تا 20 میلادی پوشش داده و در آن‌ها آثاری از دوران صفوی، زندیه، و قاجار تا عصر معاصر ایران نیز عرضه می‌گردند. در این مقاله مروری می‌کنیم بر حراج‌های هنر اسلامی شناخته شده و آثار هنری ایرانی که در سال 2023 عرضه گشته‌اند.

اردیبهشت و مهر هر سال مشهورترین خانه‌های حراج لندن اعم از ساتبیز، کریستیز، چیسویک، رُزبریز و بونامز حراج‌هایی ذیل عنوان هنر اسلامی برگزار می‌کنند که طیف وسیعی از آثار را از قرن 7 تا 20 میلادی پوشش می‌دهد. هفته‌ اول اردیبهشت 1402 نیز از این قاعده مستثنی نبود و آثار فاخری از هنر جهان اسلام را برای فروش به زیر چکش برد. 

هنر اسلامی، عنوانی است که بیشتر حراج‌ها برای آثار هنری سرزمین‌های اسلامی، هنر مسلمانان، هنر برگرفته از متون دینی، هنر هندسی و انتزاعی، هنر مقدس و هنر با محتوای دینی در نظر می‌گیرند که نه صرفاً به دین اسلام بلکه به فرهنگ مسلط تحت حاکمیت حکمرانان مسلمان در نواحی مختلف اشاره دارد. با انتخاب این عنوان کلی، مشخص است که آثار و اقلام ارائه شده در بیشتر این حراج‌ها ذیل دسته‌بندی‌های دقیقی قرار نمی‌گیرند و در آن‌ها، انواع کارها از کاشی تا ظروف فلزی و مینیاتورهای نفیس در ترکیبی نامشخص و یا در طبقه‌بندی‌های کلی عرضه می‌شوند که بعضاً براساس نواحی جغرافیایی، دوران و نوع است.

بهجت صدر، بدون عنوان، در حراج «گواه یک سفر: مجموعه‌ی الزیانی»، ساتبیز 2023. 

دپارتمان‌های هنر اسلامی و هندی خانه‌های حراج معمولاً مسئول برپایی حراج‌های هنرهای اسلامی هستند، و با متخصصان این حوزه و پژوهشگران مستقل نیز همکاری می‌کنند. در میان متخصصان و مسئولان دپارتمان‌های هنر اسلامی حراج‌های شناخته شده‌ای چون کریستیز و ساتبیز همچنین نام دو ایرانی نیز به چشم می‌خورد: اشکان باغستانی (ساتبیز) و بهناز عتیقی مقدم (کریستیز). معرفی حراج «گواه یک سفر؛ مجموعه‌ی الزیانی» در هفته‌ی هنر اسلامی ساتبیز 2023 زیر نظر اشکان باغستانی، مدیر فروش و معاون ارشد بخش معاصر خاورمیانه ساتبیز، انجام شد. حراج «گواه یک سفر» جزئی از پنج حراجی است که ساتبیز برای هفته‌ی هنر اسلامی تدارک دیده بود: دو حراج آنلاین «حراج هنر قرن بیستم و خاورمیانه» و «پرسپولیس 2»، و سه حراج حضوری «گواه یک سفر»، «هنر جهان اسلام، شامل قالیچه‌ها و فرش‌های نفیس» و «اورینتالیستی». مجموع فروش تمامی این حراج‌ها رقمی بیش از 12.5 میلیون پوند محاسبه شد.

منوچهر یکتایی، ظرف میوه 11، در «حراج هنر قرن بیستم و خاورمیانه»، ساتبیز 2023.

حراج آنلاین «هنر قرن بیستم و خاورمیانه» (پایان 7 اردیبهشت 1402) 65 اثر از 38 هنرمند را ارائه داده بود، که در این بین آثار 8 هنرمند ایرانی نیز دیده می‌شد: منوچهر یکتایی، مارکو گریگوریان، فرهاد مشیری، سیراک ملکونیان، سهراب سپهری، مسعود عربشاهی، فریدون رحیمی‌آسا و محسن وزیری‌مقدم. گران‌ترین آثار این حراج به ترتیب به دو اثر از منوچهر یکتایی و ایتیل عدنان به طور مشترک با فروش 165.1 هزار پوند، مارکو گریگوریان 152.4 هزار پوند، و عارف ال رایس 114.3 هزار پوند تعلق داشت. در میان 17 اثر ارائه شده از هنرمندان ایرانی، در مجموع 5 اثر از عربشاهی (1 اثر)، رحیمی‌آسا (2 اثر) و وزیری‌مقدم (2 اثر) به فروش نرفت.

مرجانه ساتراپی، «حراج پرسپولیس»، صفحه اول، ساتبیز 2022.

در حراج آنلاین «پرسپولیس» (پایان 7 اردیبهشت 1402)، 26 برگ از کتاب کمیک مصور مرجانه ساتراپی، هنرمند فرانسوی-ایرانی، ارائه شده بود؛ این کتاب تصویرسازی‌هایی از دوران دبیرستان ساتراپی به دور از ایران و در نهایت بازگشت او به محل تولدش را نشان می‌دهد. جلد اول این کتاب، تجربه‌ی خوبی در حراج پیشین به دست آورده بود: 44 صفحه از کتاب نخست به تمامی فروخته شد و صفحه اول آن بالاترین رقم را با 40.32 هزار پوند به خود اختصاص داد. با این‌حال، در این حراج، تجربه‌‌ی موفق سال 2022 تکرار نشد و 9 برگ از 26 صفحه ارائه شده به فروش نرسید. گران‌ترین صفحات این کمیک مصور، به ترتیب صفحه 69 (19.05 هزار پوند)، طرح جلد کتاب (10.16 هزار پوند)، و صفحه 68 (9.525 هزار پوند) بودند.